Alimenty / Kiedy można domagać się zwrotu nadpłaconych albo nienależnie zapłaconych alimentów?
Bardzo często w swojej pracy spotykam się z pytaniem czy w sytuacji jeżeli alimety płacone były nienależnie (przykładowo sąd obniżył, albo stwierdził wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego z datą wsteczną) można domagać się ich zwrotu. Odpowiedź na to pytanie nie zawsze będzie jednoznaczna.
Kiedy alimenty zapłacone są nienależnie?
Alimenty zostaną zapłacone nienależnie, jeżeli osoba, która je zapłaciła nie była w ogóle zobowiązana - przykładowo alimenty były płacone przez osobę niespokrewną (chociażby małżonka osoby zobowiązanej do alimentacji), albo zobowiązaną do alimentacji, ale dopiero w dalszej kolejności (dziadków, dalszych członków rodziny). Alimenty będą zapłacone nienależnie także wówczas jeżeli podstawa świadczenia odpadła – przykładowo obowiązek alimentacyjny został uchylony z datą wsteczną.
Czy można domagać się zwrotu zapłaconych alimentów od osoby, która powinna była to świadczenie spełnić?
Tak – możliwość taką przewiduje art. 140 Kodeksu rodzinego i opiekuńczego, zgodnie z którym "Osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić".
Uwaga! Roszczenie to przedawnia się z upływem trzech lat.
Czy po zaprzeczeniu ojcostwa można domagać się zwrotu nienależnie zapłaconych alimentów?
Nie ma takiej możliwości – w jednej z uchwał Sąd Najwyższy wykluczył dochodzenia takiego roszczenia.
Od powyższej zasady istnieje jednak jeden istotny wyjątek. Mianowicie pozwany w procesie o ustalenie ojcostwa i alimenty może domagać się od małoletniego powoda - po prawomocnym oddaleniu powództwa - zwrotu kwot zapłaconych mu przez czas trwania postępowania na podstawie tzw. postanowienia o zabezpieczeniu (patrz: "zabezpieczenie alimentów").
Może także domagać się zwrotu dokonanych świadczeń od osób faktycznie zobowiązanych do alimentacji w oparciu o art. 140 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Czy można domagać się zwrotu alimentów w przypadku uchylenia, albo obniżenia z datą wsteczną, zasądzonych uprzednio alimentów?
W tym przypadku odpowiedź zależy od całokształtu okoliczności konkretnego przypadku.
Warto pamiętać, że w przypadku uchylenia, albo obniżenia alimentów z datą wsteczną staną się one tzw. świadczeniem nienależnym, co zgodnie z art. 410 kodeksu cywilnego obliguje osobę, która taką korzyść uzyskała do jej zwrotu. Z drugiej strony zgodnie z art. 409 kodeksu cywilnego obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
Warto także pamiętać, że zgodnie z art. 411 pkt 2 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Powyższy przepis znajduje zastosowanie w sytuacji gdy ten, kto spełnił świadczenie, nie był prawnie zobowiązany, lecz można mu przypisać moralny obowiązek wobec przyjmującego świadczenie; w takiej sytuacji spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego (por. wyrok SN z dnia 21 września 2004 r., II PK 18/2004). O tym, czy świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego decydować będą każdorazowo okoliczności konkretnego przypadku.